Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği?nde bulunan ambalajlama kuralları şöyledir;
a) Türk Gıda Kodeksinde yer alan tüm gıda maddelerinin ambalajlanması zorunludur.
b) Ambalajlanmış gıda maddesi, ambalajı değiştirilmediği veya açılmadığı sürece gıda maddesine erişilmez durumda olmalıdır.
c) Ambalaj materyali üzerinde izin tarihi ve numarası ile üretici firmanın adı, bulunduğu il ve plastik materyalin kimyasal adlarının baş harfleri belirtilmelidir.
d) Gazete ve gıda ambalaj materyali olarak üretilmemiş basılı ve yazılı kağıtlar, yeniden işlenmiş kağıtlar ve plastikler gıda ambalaj materyali olarak kullanılmazlar.
e) Yumurta violleri, meyve violleri ve gıda ile direkt temas etmeyen oluklu mukavva kutu üretiminde bu yönetmeliğin 21 inci maddesindeki kriterleri sağlamak, ürün özelliklerine ve tekniğine uygun üretilmek kaydıyla yeniden işlenmiş kağıt kullanımına izin verilir.
İyi bir ambalaj materyali şu özelliklere sahip olmalıdır;
Ürünü temiz tutmalı, kirlilik ve diğer kontaminantların gıdaya bulaşmasına engel olmalıdır.
Besin kayıplarını en alt seviyede tutmalıdır.
- Ambalajın dizaynı; taşıma, dağıtım ve rafta tutulması sırasında koruyucu olmalı ve elle rahatlıkla tutulabilir şekilde olmalıdır. Ambalajın şekli, büyüklüğü ve ağırlığı önemlidir.Gıdanın orijinal şeklini, büyüklüğünü ve ağırlığını muhafaza etmelidir.
- Ambalaj materyali gıdayı kimyasal ve fiziksel tehlikelere karşı korumalıdır (Örneğin oksidasyon, ışık, mekaniksel darbe?).
- Ambalaj materyalinin üzerinde gıdanın içeriği, en uygun kullanım ve saklama koşullarını belirten bir etiket bulunmalıdır.
- Ambalaj materyali albeniyi arttırıcı biçimde, ürünü en iyi şekilde temsil edecek şekilde tasarlanmalı ve kullanımı kolay olmalıdır.
Ambalajlama Materyalleri
Ambalajlama materyalleri genel olarak 4 gruba ayrılır.;
Cam esaslı ambalaj materyalleri,
Kağıt esaslı ambalaj materyaller,
Metal esaslı ambalaj materyalleri,
Plastik esaslı ambalaj materyalleri,
Bunun dışında dokumalar, pamuktan, keneften, kenevirden ve tahtadan yapılmış materyaller de vardır.
- Dokumalar: şeker, un, tuz vb.,
- Pamuktan yapılmış materyaller: hububat, kahve taneleri vb.,
- Kenevirden yapılmış materyaller: sert kabuklu meyveler vb.,
- Tahtadan yapılmış materyaller: meyveler, sebzeler, çay vb.,
ürünlerin ambalajlanmasında kullanılır.
Cam Esaslı Ambalaj MateryalleriCamın gıda ambalajı olarak başlıca olumlu özellikleri şunlardır:
- Cam, kimyasal açıdan inert bir maddedir, gıda ile herhangi bir tepkimeye girmesi ve korozyona uğraması söz konusu değildir.
- Cam, içini gösterdiği için, tüketici nasıl bir mal almakta olduğunu görebilir. Aynı nedenle üretici, iyi bir sınıflandırma, doldurma vs. gibi önlemlerle malını adeta dekore ederek satabilme şansına sahiptir.
- Gaz geçirmez, UV ışığı geçirmez. Ancak, normal yeşil camın UV geçirdiği unutulmamalıdır.
- Gıda maddesinde oluşan bir bozulma kolaylıkla görüldüğünden, üreticinin bunları ayırdıktan sonra piyasaya verme, tüketicinin ise böyle konserveleri satın almama şansı vardır. Buna karşın teneke kutulardaki gıdalarda bozulma olup olmadığı, sadece kutuda bombaj oluşmasıyla anlaşılabilmektedir.
- Kavanozlar, genelde tüm cam kaplar, defalarca kullanılabilmektedir.
Cam kapların olumsuz özelliklerinin bazıları ise aşağıda verilmiştir:
1. İçini gösterdiğinden, üreticinin ayıklama, sınıflandırma ve doldurma gibi işlemlerde çok titiz davranması gerekmektedir. Bu şüphesiz üreticiyi zorlayıcı bir faktördür.
2. Camın ağır oluşu taşımada daima sorunlar oluşturmaktadır.
3. Darbe, termal şok ve aşırı iç basınç gibi etkilerle kolaylıkla kırılması,camın kullanılmasını oldukça sınırlamaktadır.Gerçekten camın çabucak kırılması üretim, taşıma, depolama ve satışta sorunlar oluşturmaktadır. Konserve üretimi sırasındaki kırılmalar, bazen işlenmekte olan gıda içine cam kırıklarının karışma olasılığı gibi önemli sorunlar doğmasına neden olmaktadır.
4. Kavanozların sterilizasyonunda, birçok kapak tipleri, oluşmuş aşırı iç basıncı yenemediklerinden, kavanozlar kırılabilmektedir. Bu durum, kavanozlara sterilizasyon uygulamasını zorlaştırıcı bir faktördür.
5. Camın ışık geçirmesi ise, içerdiği gıdanın renginin bozulmasına neden olmaktadır.
Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine göre cam ambalaj materyallerinin kullanımı ile ilgili kurallar şöyledir:
a) Cam ambalajlarının tipleri, büyüklükleri ve biçimleri çok çeşitli olmakla birlikte gıda maddeleri için kullanılanlar beş grup altında toplanabilir:
· Bira, meşrubat ve maden suyu şişeleri
· Kavanozlar, süt, meyve suyu ve ketçap şişeleri
· Su şişeleri
· Alkollü içki ve şarap şişeleri
· Sürahi, damacana gibi şişeler
b) Çeşitli cam ambalajlar için olması gereken en az iç basınç değerleri şöyledir:
| Cam Ambalajın sınıfı | İç basınç dayanımı(kg/cm2) | |
| Bira şişeleri | Geri dönüşlü | 12 |
| Geri dönüşsüz | 10 | |
| Meşrubat şişeleri | Geri dönüşlü | 16 |
| Geri dönüşsüz | 10 | |
| Maden suyu,meyve suyu şişeleri | Geri dönüşlü | 10 |
c) Cam kapakların ani sıcaklık değişimine dayanım dereceleri en az 42ºC olmalıdır.
d) Cam ambalajın içindeki ürüne bağlı olarak meydana gelebilecek basınç dikkate alınarak ambalajın içinde bir kısım boşluk bırakılmalıdır. Çeşitli ürün grupları için bırakılması gereken tepe boşluğu miktarları şöyledir:
| Ürün | Tepe Boşluğu(%) |
| Su ve benzeri içecek | 3-5 |
| Alkollü içecekler | 3-8 |
| Uçucu organik sıvılar | 10 veya daha fazla |
| Vakumlu kapatılmış gıdalar | 6-12 |
| Karbonatlı içecekler | 4-7 |
e) Cam kapakların ağzına konulan madeni kapaklar ve mantar tıpaları bir kere kullanılmalıdır.
f) Mantarların yapıştırılmasında, suda çözünmeyen ve toksik olmayan yapıştırıcılar kullanılmalıdır.
Kağıt Esaslı Ambalaj MateryalleriGıda ambalajlanmasında kullanılan kağıt ve levhaların çoğu odun bazlıdır. Geri dönüşümlü kağıttan yapılan levhalar da vardır, fakat gıda ile direk temasta bulunmazlar.
Kağıt hamuru, odundan mekanik bir işlem ile elde edilir. Bu elde edilen hamur alkalin çözeltisi ile işlem görürse SÜLFAT hamuru; asit çözeltisi ile işlem görürse SÜLFİT hamuru elde edilir. Sülfat hamurundan elde edilen kağıt, sülfit hamurundan elde edilen kağıda göre daha sert ve dayanıklıdır.
Gıda ambalajlama işlemlerinde en çok kullanılan ambalaj kağıtları şunlardır:
Kraft kağıdı: Sülfat hamurundan elde edilir. Mekanik dayanıklılığı iyi olan genel amaçlı bir paketleme kağıdıdır. Genellikle un, şeker, sebze ve meyvelerde kullanılır.
Sülfit kağıdı: Sülfit hamurundan elde edilir. Kraft kadar dayanıklı olmayan bir genel paketleme kağıdıdır. Sebze meyve paketlemede ve bisküvi ambalajlarında iç kağıt olarak kullanılır.
Yağ geçirmez kağıt: Sülfit hamurundan elde edilir ve sıkı bir yapıya sahip olması için ciddi mekanik işlemlerden geçirilir. Et, balık ve süt ürünleri paketlemesinde kullanılır.
Bitkisel parşömen: Kimyasal yapının sülfürik asit banyosundan defalarca geçirerek elde edilir. Daha sonra yıkanır, nötrlenir ve kurutulur. Bu işlem yüzey bölgesindeki gözenekliliği azaltır ve yağ direncini artırır. Yağ geçirmez kağıttan daha iyi bir nem direncine sahiptir.
İnce kağıt : Açık yapılı bir kağıttır. Hassas yapıdaki ürünlere destekleyici bir koruma sağlamak için kullanılır. Ör: Meyve,sebze v.b.
Neme dayanıklı kağıtlar: Hamura reçine katılarak elde edilir. Diğer kağıtlara göre, ıslakken dayanıklılığını korur .
Kaplanmış kağıtlar: En yaygın görülen çeşitleri şunlardır:
- Mumlanmış kağıt: Isı geçirmez; suya ve su buharına karşı orta düzeyde bir direnç sağlar.
- Plastik kaplanmış kağıt:Kullanılan plastiğe göre farklı karakter gösterir. Su buharına, gazlara, uçuculara, yağlara vb. direnç sağlar.
Kağıt Levhalar (Katlanabilir Kutu Levhalar): En fazla 0.30 mm kalınlığındadır. Üç ana çeşidi vardır:
- Zayıf levha: Geri dönüşümlü kağıttan elde edilir. Bulanık gri bir renge sahiptir ve mekanik olarak zayıftır. Çok seyrek olarak doğrudan gıdayla temas eden yüzeyde bulunur. Daha çok önceden paketlenmiş bir gıdayı korumak için kullanılır. Ör: Kahvaltı gevrekleri.
- Dubleks levha: Kullanılmış kağıt ve saf hamur karışımından oluşur. Bazı dondurulmuş gıdalar, bisküviler, kekler ve benzeri ürünler için kullanılır.
- Katı beyaz levha: Tümü tamamen açılmış kimyasal hamurdan elde edilir. Bazı donmuş gıdalar ve özel koruma isteyen diğer gıdalar için kullanılır. Kağıt levhalar ayrıca mumlanmış, polietilen, polivinilklorit ve poliamidle kaplanarak kullanılabilirler. En sık kullanılan kağıt levha çeşidi kartondur.
Şekil verilmiş kaplar: Suyla işlem görmüş kağıt hamuruna, basınçla veya vakumla şekil vererek ve kurutarak elde edilir. Koruyucu özellikleri iyidir ve kap içinde hareketi en aza indirger. Ör: Yumurta kapları, kağıt sepetler , meyve kutuları ve cam şişeler için kutular.
Lifli levha: İki çeşittir:
· Katı lifli levha:Genellikle bir veya iki tarafı Kraft kağıdıyla kaplanmış bir zayıf levha içerir.
· Oluklu mukavva:Bir veya daha fazla katman, düz kağıt levha arasına oluklanmış materyalden oluşur. Oluklandırılmış malzeme zayıf levha, kaba mukavva veya yarı kimyasal hamurdan yapılan bir levha olabilir. Kapların yapımında tek, çift ya da üç kat levha duvarı kullanılabilir. Ayrıca, kaplanmış mukavvalar da bulunmaktadır. Kullanılan mukavvanın yapısı, gereken sertliğe ve desteğe bağlıdır. Mukavvalar genellikle önceden ambalajlanmış ürünler için kullanılır. Ör: konservelenmiş, şişelenmiş veya kartonlanmış ürünler; tereyağı, meyve, sebze ve yumurta gibi gıdalar.
Gelişmiş Ambalajlar: Gelişmiş ambalajlar, genellikle birkaç ambalaj çeşidinin birleşiminden oluşur. Ör: Silindirik kağıt levhadan oluşan bir gövde,ve metal ya da plastikten oluşan bir taban gibi? tuz ambalajları, çikolata, dondurma, meyve suyu vs.
Metal Esaslı Ambalaj MateryalleriMetal ambalajlar bir çok gıdada çok sık olarak kullanılmaktadır. Bugün konserve, reçel, hayvan mamaları, tatlılar, çaylar, kahveler, meşrubatlar ve spreyler gibi birçok ürünün saklanmasında metal ambalajlar kullanılmaktadır.
Geri dönüşümlü olduklarından tekrar değerlendirilebilirler.Bir ton kalay kaplı çeliğin geri dönüştürülmesi sonucu 1,5 ton demir cevheri ve 0,5 ton kok kömüründen tasarruf edilmektedir. Hammadde olarak demir cevheri kullanmak yerine metal ambalajların geri dönüştürülmesi enerji sarfiyatını % 70, hava kirliliğini % 30 ve su kirliliğini % 60-70 azaltır. Bugün, tüm dünyada dakikada yaklaşık 108.000 alüminyum kutu geri dönüştürülmektedir. Orijinal hammadde kullanmak yerine geri dönüşüm yoluyla üretilen her bir alüminyum kutunun üretiminde % 95 daha az enerji harcanmaktadır.
Metal esaslı ambalaj materyallerinin kullanımı hakkında Türk Gıda Kodeksinde (Madde 22) çeşitli tanımlamalar yapılmıştır ve ambalaj üretiminde bu tanımlamalara uyulması gerekmektedir.
Madde 22- Metal esaslı ambalaj materyallerinin kullanımı ile ilgili kurallar:
1. Gıda maddelerinin konulduğu paslanmaz çelik dışındaki metal esaslı ambalajlar gıdanın özelliğine göre kalay, krom, kromoksit, alüminyum folyo, lak veya plastik ile kaplanmış olmalıdır. Kaplama maddeleri kaplanılan tüm yüzeylere homojen bir şekilde dağılmalıdır. Lak ve plastik kaplamalarda bu maddelerin özellikleri plastik maddelerin teknik özelliklerine uygun olmalıdır. Kalay miktarı en az 4.9 g/m2, krom miktarı en az 50 mg/m2 ve kromoksit miktarı en az 7 mg/m2 olmalıdır.
2. Kaplama maddelerinin bileşiminde, antimon, kadmiyum ve arsenik miktarı % 0,02 den, kurşun miktarı % 0,5 den fazla olmamalıdır.
3. Alüminyum folyo ve tüplerde alüminyum miktarı en az % 95 olmalıdır.
4. Metal kapların kalaylanmasında kullanılan kalayda arsenik bulunmamalıdır.
5. Metal ambalaj kapaklarında kullanılacak contalar, kapak kenarına homojen bir şekilde dağılmalı, kopma olmamalı, ısıl işlemlerden zarar görmemelidir. Contaların özellikleri de plastik maddelerin teknik özellikleri bölümüne uygun olmalıdır.
6. Asitli gıdaların ve içkilerin çinko ve çinko ile galvanize edilmiş kaplarla teması yasaktır.
Metal Esasli Ambalaj Materyallerinin Özellikleri
SAC: Çelik endüstrisinde üretilmiş çelik bloklar, valsler arasından geçirilken tavlanarak inceltilirler. 0.2-0.3 mm kalınlığında veya daha ince sac haline getirilirler. Elde edilen bant halindeki sac, temperleme valslerinden geçirilerek, bunlara hem bazı fiziksel özellikler kazandırılır hem de levhanın yüzeyi düzgünleştirilir. Bobin haline getirilen sac ya ergimiş kalaya daldırılarak yada elektrolitik yolla kalayla kaplanır. Kalayla kaplama nedeni dayanıklılık kazandırmaktır. Ancak kalay gerçekte korozyona tam olarak dayanıklı bir materyal değildir. Kalaylı tenekenin korozyona direnci ve kutu ile gıda arasındaki reaksiyonlar, kalay kaplama miktarı, kaplamanın eş düze olup olmadığı, çelik gövdenin bileşimi, gıdanın çeşit ve özelliği gibi faktörlere bağlıdır. Kalaylı tenekenin, çelik tipi, temper derecesi ve kalay miktarı olmak üzere üç önemli özelliği vardır.
a. Çelik tipi: Çelik sac hangi yöntemle ve ne miktarda kalayla kaplanırsa kaplansın elde edilen kalaylı teneke az veya çok gözenek içermekte ve böylece gıda maddesi bu noktalardan çelik gövde ile temas etmektedir. Bu nedenle çelik gövdenin bileşimi önem kazanmaktadır. Gıdaya uygun nitelikte çelik tipi seçilmelidir.
Çelik sac; mangan, karbon, fosfor, kükürt, silisyum, bakır, nikel, krom, molibden ve arsenik elementlerinden oluşmaktadır.Çelik tipi, çeliğin bileşiminde yer alan iz elementlerin miktarlarına göre farklı gruplara ayrılmaktadır.
L tipi; bakır ve diğer bazı element içerikleri diğer çeliklerden daha düşüktür. Korozyona en dayanıklı çelik türüdür.
MR tipi; L tipine benzese de iz element içeriği açısından daha az sınırlama yapılmıştır. Birçok gıdada kullanılmak üzere kutu üretiminde, kapak ve kapsül üretiminde kullanılmaktadır. Korozyona direnci orta düzeydedir.
MC tipi; fazla sertlik istenen kutuda kullanılır.
MS tipi; L tipine benzese de bakır içeriği daha fazladır.
Teneke üretiminde kullanılacak çelik tipinin içine konacak olan gıda maddesinin niteliğine, korozif etkisine göre seçilmelidir (Tablo 1).
Tablo 1. Gıdaların korozyon sınıfına göre kutu üretimi için uygun sac tipleri
| Gıda Grubu | Bazı tipik örnekler | Gerekli çelik tipi | |
| Aşırı korozif | Fazla veya orta asitli gıdalar, koyu renkli meyve ve turşular, asitlendirilmiş sebzeler | Elma suyu, çilekgiller, vişne, kiraz, erik, turşular, sauerkraut (bir çeşit turşu) | L tipi
MS tipi |
| Orta korozif | Hafif asitli meyveler | Kayısı, incir, şeftali, greyfurt | MR tipi |
| Hafif korozif | Düşük asitli çeşitli ürünler | Bezelye, mısır, et, balık | MR veya MC tipi |
| Korozif olmayan | Kurutulmuş ürünlerin çoğu, işlenmemiş gıdalar | Kuru çorbalar, dondurulmuş gıdalar, fındık, fıstık | MR veya MC tipi |
b. Temper derecesi: Kalaylı tenekelerde, danecik iriliği, gerilim sınırı, gerilim verimi, uzama verimi, toplam uzama, sertlik, eğilip bükülmeye direnç gibi değişik mekaniksel özelliklerin toplu olarak tanımıdır. Çeliğin temper derecesi esas olarak çeliğin bileşimi, tavlama ve valsten geçirme gibi üretim işlemlerine göre değişir. Temper derecesine göre tenekelerin kullanım yeri ve amacı değişmektedir.
c. Kalay kaplama işlemi ve kaplama miktarları: Çelik levhalar kalayla sıcak daldırma ve elektrolitik yöntem olarak iki şekilde kaplanabilmektedir.
Daldırma yöntemi: Temper valslerden geçirilmiş ve bu işlemle aynı zamanda yüzeyi düzgünleşmiş saclar, önce bir asit çözeltisi banyosundan geçirilerek temizlenir ve durulanır. Bunu izleyerek sac bant, içinde ergimiş kalay bulunan bir kalay kaplama ünitesine verilir. Kalay kaplama ünitesinde sac bandın, kalay içinde önce aşağıya, sonra yukarıya, ve dışarıya doğru hareketini sağlayan valsler bulunur. Ergimiş kalay içerisinden geçerken, belli miktarda kalayla kaplandıktan sonra dışarıya çıkan bant; yine valsler yardımıyla bir palmiye yağı banyosundan geçirilir. Böylece üretilmiş teneke, hava akımında soğutulur, temizlenir, parlatılır ve kusurları olup olmadığı saptanır. Kalaylanmış bant istenen boyutlarda kesilir ve sandıklar içerisinde ambalajlanır. Bu yöntemle tenekeler fazla miktarda kalayla kaplanmakta, yüzeydeki kalay miktarı oldukça tek düzelik göstermekte ve kaplama tabakası daha az gözenek içermektedir. Bu yöntemle üretilen tenekeler daha pahalı ve değerlidirler. Günümüzde bu yöntemle kaplama uygulaması azalmıştır.
Elektrolitik yöntem: Bant halindeki çelik levhanın temizlenmesi, kalayla kaplama işlemi, kaplanmış levhanın ısıtılması, yüzeyin passivasyonu ve yüzeyin yağlanması gibi işlemlerden oluşur. Çelik levha üzerinde oluşturulan kalay tabakası gerçekte çok stabil değildir. Bu nedenle üzerinde koruyucu bir oksit tabakası oluşturulmalıdır. Teneke yüzeyinde görülemeyecek kadar ince bir oksit filmi oluşturulmasına passivasyon denir. Passivasyon işlemi sonunda tenekenin yüzeyine, çok ince bir film halinde yemeklik sıvı bir bitkisel yağ uygulanır.
Bu açıklamalara göre kalaylı bir teneke; çelik gövde, demir-kalay alaşımı, saf kalay, oksit veya passivasyon filmi ve yağ tabakası olmak üzere 5 katmandan oluşur. Kalaylı tenekedeki her katmanın teneke niteliği üzerine etkisi vardır. Yağ filmi alttaki metalleri oksidasyondan, paslanmadan korur ve levhaların işlenmesi sırasında değdiği yüzeylerde kolaylıkla kayarak çizilmeleri önlenir. Oksit filmi ise alt tabakadaki çeşitli etkenlerden korur ve laklama ve litograf baskıyı izleyen fırınlama işleminde, teneke yüzeyinde leke oluşumunu önler.
Gıda maddesi kutuya doldurulduktan, özellikle ısıl işlem uygulandıktan hemen sonra, yüzeydeki yağ ve oksit tabakası kaybolur. Böylece gıda doğrudan pek dayanıklı olmayan kalayla temasa geçer. Kalay-demir alaşımı tabakası çeşitli etkilere karşı en dayanıklı tabakadır. Bu nedenle bu alaşım tabakası gıda ile çelik arasında asal bir denge olarak kabul edilir.
İçine konulacak gıda maddelerinin korozif özelliğine göre, çelik tipi nasıl farklı olarak seçilmekteyse; aynı şekilde her gıda için farklı miktarda kalayla kaplanmış teneke seçilmek zorundadır. Aynı şekilde gıdalarda, kalayla kükürdün reaksiyonunu önlemek üzere, laklanmış, üstelik kükürt absorbe eden bir lakla kaplanmış teneke kullanılmalıdır.
Kalaylı bir tenekede kalay, oksijen ve su bulunan ortamda, çeliğe karşı katot olarak davranmaktadır. Ancak oksijen bulunmayan koşullarda teneke gıda ile temas edince; kalay, çeliğe karşı genellikle anot olarak davranmaktadır. Korozyon olarak tanımlanan bu olay hem üreticiyi hem de tüketiciyi etkilemektedir.
Lak ve Laklama: Kutuyu korozyondan tam olarak korumak mümkün olmadığından kalay kaplama tabakasının ayrıca, organik bir maddeyle kaplanma zorunluluğu doğmaktadır. Bu organik kaplama maddelerine genel olarak lak denir. Lak tabakası, kutunun metal yüzeyini gıda maddesinin bileşim öğelerinin etkisiyle oluşan korozyondan korumakla kalmaz, gıdaya metal bulaşmasını da önler. Metal bulaşmaları, kutu içindeki gıdanın, renk, aroma ve lezzetinin bozulmasına neden olur.
Çok değişik nitelikte, farklı amaçlara göre hazırlanmış laklar vardır (Tablo 2). Gıda maddesinin renk, lezzet ve diğer niteliklerine etki etmemeli ve gıda maddesinden etkilenmemelidir. Lak kutuya konan gıda ile uyum içinde olmalı, sterilizasyon sıcaklığına dayanmalıdır.
Laklar, doğal ve sentetik reçinelerden yapılmış organik kaplama maddeleridir. En yaygın olarak kullanılan lak grubuoleoresin laklarıdır. Bu laklar doğal reçinelerle çabuk kuruyan yağlardan oluşmaktadır. Oleoresin laklarına ek olarak sentetik reçinelerden yapılmış bir çok lak bulunmaktadır. Bunların en önemlileri, fenolik, epoksi veya vinil reçine bazlı olanlarıdır.
Tablo 2. Tenekeleri laklamada kullanılan genel lak tipleri
| Lak adı | Kullanılma alanı | Lak tipi |
| Meyve lakı | Koyu renkli, çilekgil, vişne, kiraz gibi metalik tuzlardan korunması gereken meyveler | Oleoresinli laklar |
| C-lak | Isıl işlem sırasında, kükürt bileşikleri verebilen mısır, bezelye, kuru fasulye ve benzer gıdalarla, bazı deniz ürünleri | Süspansiyon halde çinko oksit pigmenti içeren oleoresinli laklar |
| Turunçgil lakı | Turunçgil suları ve konsantreleri | Polibütadienler |
| Deniz ürünleri lakı | Balık ürünleri | Epoksiler, çift kat |
| Et lakı | Et ve spesiyaliteler | Alüminyum pigmenti içeren modifiye edilmiş epoksiler |
| Süt lakı | Süt, diğer süt ürünleri ve yumurta | Epoksiler |
| İçecek kutusu lakı | Meyve suları, özellikle kırmızı meyvelerin suları aşırı korozif meyveler, karbondioksitli diğer içecekler | Oleoresinli alt kaplama üzerine vinilli üst kaplamadan oluşan çift laklama |
Kalaysız Teneke: TFS (Tin Free Steel) işaretiyle tanınan teneke, kalaylı tenekenin tüm özelliklerinin taşır, sadece kalayla kaplanmamıştır. Yüzey kalay yerine çok ince bir krom veya krom oksit tabakasıyla kaplanmaktadır. Dört farklı yöntemle yapılabilmektedir.
1. Sadece krom oksit,
2. Aynı anda hem metal krom, hem krom oksit,
3. Saf krom,
4. Önce metal krom sonra üzerine krom oksit kaplama yapılır.
Bu tenekeler çok parlak nitelikte üretildiği gibi, mat olarak da üretilebilmektedir. Kesinlikle laksız olarak kullanılamazlar. Aksi halde bir süre sonra aşırı bir korozyon belirir ve buna bağlı olarak hidrojen bombajı oluşur. Bu nedenle tenekelerin her iki yüzü de laklanmalıdır. TFS tenekeler lakı elektrolit tenekelere göre 10 kat daha iyi tutarlar.
Kromun kimyasal özelliklerinden dolayı TFS tenekeler aside az, baza daha fazla dayanıklıdırlar.
TFS tenekeler sıvama kutu üretiminde, şişe kapsüllerinde, bira ve karbondioksitli içecekler gibi meşrubat kutularında kullanılmaktadır.
ALÜMİNYUM: Gıda endüstrisinde genelde en yaygın kullanılan ambalaj materyallerinden birisidir.Çoğunlukla kalaylı tenekeye göre daha pahalıdır. Hafif ve yumuşaktır, kolay şekil verilebilmektedir. Alüminyum hava ile temas edince yüzeyinde ince bir alüminyum oksit filmi oluşur. Bu film alüminyumu atmosferik korozyona karşı korur. Ancak oksijenin az olduğu veya bulunmadığı durumlarda bu koruyucu tabaka kaybolur. Bu yüzden alüminyum kutuların da laklanması gerekir. Alüminyum, şerit halinde yırtılarak kolaylıkla açılabilen kutu kapağı üretiminde yaygın kullanım alanı bulmuştur.
Metal esaslı ambalaj materyalleri gıda ile birebir temasta olduklarından kullanımlarına özen gösterilmesi gerekmektedir. Gıda ile reaksiyona girmeyecek, hermetik kapatılabilir, sıcaklık ve iç basınca dayanabilir olması, korozyona dirençli bulunması gerekmektedir.Kullanılan kabın gaz, buhar ve benzer formdaki maddeleri ayrıca mikroorganizmaları geçirmemesi gerekir. Hermetik kapama mutlak anlamda gaz sızdırmaz bir kapamadır. Bu özellikteki bir kap daha çok teneke ve camdan yapılabilmektedir.
Süt Ve Süt Ürünlerinin AmbalajlanmasıÇok eski zamanlarda süt bakır kaplarda evden eve taşınırdı ve kapı önlerine bırakılmış olan kaplara kepçelerle doldurulurdu. Geri dönüşlü cam şişelerin bulunmasıyla ürünün daha iyi korunduğu anlaşılmış ve bu sebeple cam şişeler seçilmiştir. Ancak şişelerin büyük oluşu marketlerde satışına uygun değildir. Çünkü cam şişeler ağır, kolaylıkla kırılabilir ve tam olarak kapatılamayan materyallerdir.
1940 larda US ve Kanada?da hafif, kağıttan yapılmış, geri dönüşümsüz, sivri tepeli karton kutular ortaya çıkarılmıştır. Orijinal kartonlar mumlanmış kağıtlardan yapılırdı. Bu nedenle zaman zaman süte mumsu tat geçmesi ve sızma oluşu kullanışsız kılınmalarına neden olmuştur. 1960 larda mum yerini LDPE (düşük yoğunluklu polietilen) ne bıraktı. LDPE, sızma ve tat problemlerini ortadan kaldırdı ve cam şişelerin kullanımı azalmaya başladı.
Daha sonra HDPE (yüksek yoğunluklu polietilen) den yapılmış ambalajların kullanımı yaygınlaşmıştır. HDPE, yıllardır günlük kullanılan ve üretilen ürünlerin paketlenmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. HDPE ambalajlar, pastörize, sterilize ve UHT süt tipleri için kullanılabilen bir materyallerdir. Sütün şekli paketleme şeklini de değiştirmektedir. Pastörize sütlerde ambalaj için konulmuş kesin koşullar yoktur. Mutlaka bir bariyer olması şart değildir. Ancak UHT süt, içeriğinin uzun süre korunabilmesi için bazı koruyucu tabakalara ihtiyaç duyar. Bu da HDPE ambajlar ile rahatlıkla sağlanabilmektedir. Çünkü bazı HDPE ambalajların yapısında 3 katlı tabaka bulunur. Beyaz/siyah/beyaz şeklinde olan bu tabaka ile koruma sağlanır.
Ambalajlamada kullanılan Tetrapak kutular ise 6 tabakalı olup: 3 kat polietilen, 1 kat karton, 1 kat baskı filmi tabakası ve 1 kat alüminyumdan oluşmuş olup ürüne iyi bir koruma sağlarlar. Kırılma olasılıklarının olmaması, hafif olmaları ve çocukların kullanımına olanak sağlamaları tercih edilmelerine neden olmaktadır. Bulundurduğu tabakalar sayesinde ürün ışıktan korunup kutuya sağlamlık verilmektedir.İçme Sütünün Ambalajlanması İçme sütü işletmeyi terk etmeden önce kullanım amacına göre değişik materyallere, değişik hacimlerde ambalajlanır. Ambalajlama materyali içme sütünün pastörize veya sterilize oluşuna göre değişiklik gösterir. Sterilize sütlerin raf ömrü çok uzun olduğu için ambalajlama materyalinin özel olması ve ambalajlamanın aseptik koşullarda yapılması şarttır. Oysa raf ömrü kısa olan pastörize ürünler için aseptik ambalajlamaya gerek yoktur.
Isıl işlem görmüş sütün ambalajlanması denildiği zaman genellikle litrelik, ½ litrelik ve ¼ litrelik ambalajlı sütler anlaşılır.Kullanılan ambalaj malzemesi hangi materyalden yapılırsa yapılsın, taşıması gereken bazı özellikler vardır. Bunlar:
Her şeyden önce sütü rutubet, yabancı maddeler ve ışık gibi dış etkilerden korumalıdır.
Ürün kaybına izin vermemelidir. Kapaklı olan ambalajların kapaklarının yeniden kullanılmayacak şekilde yapılması önemlidir. Aksi takdirde süt, kapağın yeniden kullanılması durumunda kontamine olabilir.
Sağlık açısından hiçbir risk taşımamalıdır. Ürünle hiçbir kimyasal tepkimeye girmemeli, zehirli madde içermemeli, yabancı tat ve koku olmamalıdır.
Ucuz, kullanılması kolay, tekrar kullanılan bir malzeme ise kolay temizlenebilecek ve çevreyi kirletmeyecek özellikte olmalıdır.
Pastörize İçme Sütünün AmbalajlanmasıPastörize süt ambalajlanmasında en çok kullanılan materyal cam şişeler, düşük yoğunluklu polietilen (LDPE) torbalar, LDPE veya PVC den yapılmış plastik şişeler ve LDPE filmle lamine edilmiş karton kutulardır.
Cam Şişelere Ambalajlama: Tüketici tarafından içindeki ürünün görülebilmesi, sütle hiçbir kimyasal tepkimeye girmemesi, geçirgen olmaması ve 20-30 defa kullanılabildiği için ekonomik olması açısından cam şişeler özellikle pastörize süt ambalajlanmasında geniş bir kullanım alanına sahiptir.İçme sütünün cam şişelere ambalajlanması, şişe doldurma ve kapama makinaları ile gerçekleştirilir. Şişe yıkama ve doldurma hattının çalışma şekli basitçe şöyledir:
Kirli şişeler bant üzerinde ilerleyerek şişe yıkama makinasına girerler. Turlarını tamamlayıp temizlendikten sonra makinayı terkettikleri anda ışıklı kontrol bandında temizlik durumları kontrol edilir. Temiz ve kurumuş şişeler temiz şişe bölümüne giderek, dolum makinasının kapasitesine ve şişe ihtiyacına göre ilerlerler. Önce dolum makinasında şişelere süt dolar ve sonra kapama makinasında alüminyum folyo ile ağızları kapatılır. Dolu şişeler kasalama bölümünde kasalara doldurulur ve soğuk hava deposuna alınarak depolanırlar. Buradan da sevk edilirler.Geri dönüşsüz materyallere ambalajlama: Bir kere kullanıldıktan sonra atılan yani fabrikaya geri dönmeyen ;
Plastik esaslı torba
Plastik esaslı şişe
Karton esaslı kutu
içme sütü ambalajlanmasında geniş bir kullanım alanı bulmuştur.
a. Plastik esaslı torba ve şişeler: Genellikle polietilen, polipropilen, polivinilklorür, polisterol gibi plastik maddelerden yapılır. Plastik esaslı torba yalnız pastörize sütün, plastik esaslı şişe ise hem pastörize hem de UHT sütün ambalajlanmasında kullanılır. Özellikle uzun ömürlü sütün ambalajlanmasında kullanılan karton kutular;karton/alüminyum folyo/polietilen film kombinasyonundan yapılan aseptik kutular olup, dikdörtgen prizma şeklindedir.
a.1. Plastik Torbalara Ambalajlama: Genellikle polietilen malzemeden yapılmış 0.8 mm kalınlığında plastik esaslı torbaların pastörize süt ambalajlanmasında kullanımı söz konusudur. İçme sütü ambalajında aranan özellikler;
Konulduğu yerde dik durabilmesi,
Rahatlıkla ve sonuna kadar boşaltılabilmesi,
Tamamı kullanılmadığı durumlarda ağzının kapatılabilmesi ve
Ambalajdan doğrudan içilebilmesidir.
Bu açılardan bakılınca plastik torbalar süt ambalajı için uygun değildir. Dik duramaması, açılınca tamamının boşaltılması zorunluluğu, ışık geçirmesi ve torbanın patlaması durumunda tüketiciyi zor durumda bıraktığı için kullanım fazla alanı bulamamıştır. Hatta ışık geçirgenliğini önlemek için torbanın iç kısmının titandioksit veya karbon siyahı gibi zararsız bir boya ile boyanması ve torbanın dik durabilmesi için sert plastikten yapılmış bir dış kabın verilmesi işlemleri bile kullanım alanının arttıramamıştır.
Polietilen torbalara sütü ambalajlayan makinalar; kombine makinalar olup, hem torbayı yaparlar, hem de sütü doldurup ağzını kapatırlar. Bu makinalar polietilen torbaların yapım şekline göre iki ayrı şekilde çalışırlar:
a) Hortum veya boru şeklinde, yani torbanın yanında dikiş olmadan gelen polietilen bobin makinaya verilir. Alt ucu kesildikten ve yapıştırıldıktan sonra süt doldurulur ve üst tarafı da rezistans yardımıyla kapatılır.
b) Polietilen folyo, bobin halinde makinaya takılır. Önce folyo bir boru şeklini alacak şekilde uzun tarafı kapatılır. Sonra da alt tarafı kesilir, yapıştırılır ve sütle doldurulur. Son olarak da üst tarafı kapatılır.
a.2. Plastik şişelere ambalajlama: Şişe üretiminde hammadde olarak granül haldeki yüksek yoğunluklu polietilen (HDPE), polisterol veya polivinilklorür (PVC) kullanılır. Granül hammadde önce 150-200oC lik bir ısıl işlemle boru haline getirilir. İkinci aşamada; sıcaklığını muhafaza eden boru şişe şekline göre yapılmış kalıp içine girer ve boru üst kısmında kesilir. Üçüncü aşamada ise; şişe kalıbı üfleme başlığı altına taşınır ve basınçlı steril hava verilerek, malzeme kalıp duvarlarına doğru itilir. Kalıp duvarları soğuk olduğu için plastik malzeme sertleşmeye başlar. Bunu pastörize sütün dolum aşaması izler. Pastörize süt dolum başlığı aracılığı ile şişeye dolarken, şişe içindeki hava dışarı atılır ve şişe ağzı kapatılır.
b. Karton Kutulara Ambalajlama: Pastörize süt, UHT süt, kondanse süt ve krema ambalajlanmasında karton kutuların kullanımı yaygınlaşmaktadır. Karton ambalajlamada 2 değişik sistem vardır
Aseptik ambalajlama sistemi: Polietilen film ve alüminyum folyo ile lamine edilmiş karton bant, boru şekline getirilip, kutu şekline dönüştürülür, içine süt doldurulur ve kapatılır. Bu sistemde kutu sütle boşluk kalmayacak şekilde iyice doldurulur. Genellikle UHT sütün ambalajlanmasında kullanılır.
Pure-Pak sistemi: Polietilen filmle lamine edilmiş, katlanma hatları belirlenmiş, baskı işlemleri tamamlanmış ve gövde kısmı uzunlamasına kaynak edilmiş, yani yarı mamul kutular dolum makinasında kutu şeklini tam olarak aldıktan sonra süt doldurulur ve kapatılır. Doldurma işlemi doldurma pistonu yardımıyla yapılırken, köpük önleme düzeneğiyle sütün köpürmesi engellenir. Bu sistemde tek bir makine ile farklı hacimlerdeki kutular doldurulabilir. Genellikle pastörize sütün ambalajlanmasında kullanılır.
Sterilize İçme Sütünün AmbalajlanmasıSterilize süt ve UHT sütlerde kullanılan ambalajlama materyalleri; klasik sterilizasyon yöntemi ile elde edilen sterilize sütte genellikle cam şişeler, nadiren plastik esaslı şişeler; UHT yöntemi ile elde edilen uzun ömürlü sütte ise LDPE/karton/alüminyum folyo kombinasyonu, aseptik materyal ve plastik şişelerdir.
UHT Sütün Karton Kutulara Ambalajlanması: Bu materyal gaz ve ışık geçirmemeli, sağlam olmalı, üzerine baskı yapılabilmeli ve yabancı kokular içermemelidir. Aseptik ambalaj materyali; polietilen, karton ve alüminyum folyo kombinasyonu olup, içten dışa doğru şöyledir:
1. kat LDPE film
2. kat alüminyum folyo
3. kat LDPE film
4. özel karton
5. ürünü tanıtıcı baskı tabakası
6. kat LDPE film
Aseptik ambalajlamada sterilize edilmiş olan ürün, steril bir ambalaja steril bir ortamda doldurulur ve kapatılır. Aseptik ambalajlama makinelerinde hacim ayarlaması yapılamadığı için değişik hacimlerdeki kutular aynı makinede doldurulamazlar.
UHT Sütün Plastik Şişelerde Ambalajlanması: Plastik şişeler, UHT yöntemiyle elde edilen sterilize süt ürünlerinde ve bebek gıdalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. UHT süt şişelerin imalatında genellikle HDPE, polisterol ve özellikle steril süt şişesi olarak LDPE kullanılır.
Plastik şişelerin bazı avantajları vardır:
Darbelere oldukça dayanıklıdır.
100oC nin üzerindeki sıcaklıkta deforme olmaz.
Tüketici içindeki ürünü görebilir.
Değişik şekillerde üretimi yapılabilir.
Dolum işleminde kontaminasyon tehlikesi çok azdır.
Helezonlu pres içerisine konulan hammadde, ısının etkisiyle çekilerek önce plastik hortum haline, sonra hava üflenerek şişe haline dönüştürülür. Şişelere süt doldurulur ve ağzı kapatılır.
Doldurma işlemi 2 şekilde yapılabilir:
Şişe haline geldikten sonra aynı makinede dolum ve kapama yapılmasıdır.
Şişeler üretildikten sonra dolum ve kapama makinasına gider ve işlem yapılır.
Şişelerin kapama işlemi ya aynı plastikten yapılan kapaklarla ya da alüminyum kaplanmış kağıtlarla yapılır. Diğer bir kapama yöntemi de plastik şişe ağzının termik olarak kaynak yapılmasıdır.
Peynirlerin Ambalajlanması Peynirler 2 biçimde ambalajlanmaktadırlar:
Kalıp Ambalajlama: Bu yöntemde kalıp halindeki peynirler PVDC ile kaplanmış film halindeki materyallerle sınırlandırılarak kağıttan yapılmış kutularla ambalajlanırlar.
Dilim Ambalajlama: Bu yöntem iki yolla yapılmaktadır:
a) Sıcak paket prosesi adı verilen ve eritilmiş peynirlerin direkt olarak ambalaj filminin üzerine atılmasıyla yapılmaktadır. Bu yöntem için; dışı PVDC-wax çevrili olan PET veya PP/PE materyaller kullanılmaktadır.
b) Soğuk paket prosesi denilen bu yöntemde ise peynirler soğuk bir yüzeye atılır ve katılaşana kadar ambalajlama filmi ile etkileşmez. Bu yöntem için de PE filmler kullanılmaktadır.
Yoğurtların AmbalajlanmasıYoğurtların ambalajlanmasında üç tip materyal kullanılmaktadır.Bunlar:
Katı materyaller: Cam kaplar bu grubu kapsarlar ve ürün cam kase şeklindeki kaplara doldurulduktan sonra plastik kapaklar ile ağızları kapatılır.
Yarı-katı materyaller: Plastik filmler bu grup içerisindedir. Bu materyallere örnek verilecek olursa: polietilen, polipropilen, polistren, polivinil klorid ve poliviniliden kloriddir.
Esnek materyaller: Bunlar da polietilenden yapılı plastik materyallerdir. Daha çok homojenize edilmiş yoğurtların paketlenmesinde kullanılmaktadır.
Et Ve Et Ürünlerinin AmbalajlanmasıEt ürünleri kapsamına kırmızı et, tavuk, balık ve bunların ürünleri girmektedir.Ürün bazında ambalaj ihtiyaçlarını, dikkat edilmesi gereken noktaları ve ambalaj materyallerini kısaca inceleyelim.
Taze Kırmızı EtAmbalaj ihtiyaçları: Kırmızı et satışa sunulmadan önce 2 tipte paketlenir:
- Bütün olarak üreticiye ve satıcıya giderken,
- Parçalanmış olarak tüketiciye giderken.
Bütün kırmızı etin ambalajı, taşınım ve depolama için yeterli raf ömrünü sağlamalıdır. Uzun raf ömrü, vakum paketleme veya O2 ve su buharına karşı yüksek bir koruma bariyeri sağlanarak, ambalaj içindeki O2 gerilimini azaltarak elde edilir. O2 geçirgenliği azaltılınca etin rengi parlak kırmızıdan mora dönüşür. Fakat mikroorganizmaların çoğalma hızı ve yağ yakımı azaltılmış olur.
Perakende satışın ihtiyaçları farklıdır. Etin tekrar parlak kırmızı rengini kazanması için O2 geçirgenliği gerekir. Ayrıca; ambalajın en az bir tarafında şeffaflık, damlama kontrolü, su kaybını önleme, darbe dayanıklılığı, ürünün görünmesi için buğu önleyici özellikler ve en önemlisi etin mikroorganizma kirlenmesini engelleyecek ambalaja gereksinim vardır.
Ambalaj Materyalleri:
| Bütün et | Dar kaplar | EVA / PVdC / EVA |
| Oluklu mukavva | ||
| Oluklanmış Kraft | ||
| Perakende et | Kaplama filmleri | Streç PVC ve EVA / LDPE |
| Tepsiler | PS veya basit kağıt levha | |
| Damlama yastıkları | Selülozla kaplanmış poliolefin | |
| Kaplar | EVOH EVA / PVdC / EVA, LDPE |
Taze Tavuk EtiAmbalaj ihtiyaçları: Tavuk eti için mikrobiyal kirlenmenin engellenmesi ve uzun bir raf ömrü gereklidir. Diğer önemli ihtiyaçlar; damlama kontrolü ve şeffaflıktır. Tavuk eti, kırmızı et gibi renk değişimlerine hassas değildir ve O2 geçirgenliği çok kritik değildir. Taze tavuğu bozan en önemli etken mikrobiyolojik bozunmadır.
Ambalaj Materyalleri:
| Kaplama filmleri | EVA/LDPE VE Streç PVC |
| Tepsiler | EPS ve basit kağıt levha |
| Kaplar | LDPE |
Taze Balık Ve Deniz ÜrünleriAmbalaj ihtiyaçları: Taze balık, kimyasal ve mikrobiyal değişimlerle kolayca bozulabilir. Kısa raf ömrü, yakalandıktan hemen sonra taşınmasını gerektirmektedir. Hatta ıstakoz gibi deniz ürünlerinin raf ömürleri o kadar kısadır ki, canlı olarak taşınırlar.
En önemli ambalaj ihtiyaçları; mikrobiyal kirlenmenin engellenmesi ve ürünün bir arada sağlam tutulmasıdır.
Ambalaj Materyalleri:
Tepsiler ve kaplama filmleri: PS, PVC ile kaplanmış kağıt levha
Dondurulmuş Et ÜrünleriAmbalaj ihtiyaçları: Donmuş etlerin tazesinden en önemli farkı, mikrobiyal bozunmanın önemini yitirmesidir. Donmuş gıdalar sıcaklığa ve ambalajın sunduğu korumaya göre aylarca saklanabilir. Balık, kırmızı et ve tavuğa göre daha kısa bir raf ömrüne sahiptir.
Dondurulmuş et ürünlerinde görülen 2 önemli bozulma sebebi şunlardır:
- Kuruma:Suyun üründen süblimleşme yoluyla kaybedilmesidir. Bu su kaybı, ürünün yapısını ve şeklini bozar, ve genellikle ?Dondurucu Yanığı? olarak adlandırılır.
- Yanma:Yüksek sıcaklıklarda olduğu gibi donmuş gıda sıcaklıklarında da meydana gelebilir. Donmuş gıdaların raf ömrü ambalaja giren O2 miktarıyla ters orantılıdır.
Diğer önemli gereksinimler ise; darbe dayanıklı materyal, sert köşelerin ve kemiklerin ambalajı delmemesi için destekler ve dondurucu sıcaklıklarda kırılganlaşmayan materyal özellikleridir.
Ambalaj Materyalleri:
| Dar kaplar | EVA ve LLDPE |
| Kağıt levha-kartonlar | Polyolefin kaplanmış,rengi açılmış kağıt levha |
| Dar film kaplama | LDPE veya EVA |
| Kağıt kaplama | Waxlanmış,rengi açılmış kağıt |
İşlenmiş Et ÜrünleriAmbalaj ihtiyaçları:
İşlenmiş et ürünlerine; tütsülenmiş, konservelenmiş ve kurutulmuş et ürünleri dahildir. Tamamen veya parça olarak işlemek, bu ürünleri mikroorganizma çoğalmalarından korur. Konservelenmiş ve kurutulmuş etler oda sıcaklığında aylarca saklanabilir. Tütsülenmiş etler daha dayanıksızdır, buzdolabında saklanırlar.
Kalite kaybının sebepleri su kaybı, lipit ve pigment oksidasyonu ile bazı durumlarda mikrobiyal bozulmalardır. Ambalajın O2 girişini azaltıp UV ışığını tutarak bu tür bir oksidasyonu önlemesi gerekir.
Diğer önemli gereksinimler; güçlü ve yüksek koruma, kullanılan polimer filmlerin çok iyi ısı-kapatma özelliklerinin olması, taşınım ve saklama esnasında kırıkların engellenmesi, ambalajın kolay açılması ve mümkünse tekrar kapanabilmesidir.
Ambalaj Materyalleri:
| Termoform film tepsileri | İonomer veya EVA kapatıcı yüzeyiyle Naylon |
| PVdC veya EVOH bariyer (renk kaybını önlemek için) | |
| Kartonlanmış etler için sert plastik | HIPS veya PET |
Modifiye Atmosfer AmbalajlamasıAyrıca saydığım tüm ürünler için modifiye atmosfer ambalajlaması yapılabilir.
Ambalaj ihtiyaçları:
| Termoform tepsiler | PVC/EVOH veya PS/PVdC, Naylon |
| Kapatma maddesi | PET veya PVdC bariyerli Naylon |
| Isıyla kapanan ionomer yüzey |
Kısaltmalar:
EVA- Etilen Vinilasetat kopolimeri
PVdC- Polivinilidin klorür
LDPE- Düşük yoğunluklu polietilen
PS- Polistiren
EVOH- Etilen vinil klorür
PVC- Polivinil klorür
EPS- Polistiren (köpük)
LLDPE- Doğrusal düşük yoğunluklu polietilen
HIPS- Yüksek çapma polistiren
PET- Polietilen teraftalatEkmeklerin AmbalajlanmasıEkmek %45 su içeren bir üründür. Dehidrasyon ve bayatlamaya çabuk uğrarlar. Ürünün ortam sıcaklıklarındaki denge nemi korunmalıdır. Kısa raf ömrü nedeniyle su buharı geçirgenliği az olan polietilen film torbalar, polietilen kaplı kağıtlar kullanılır.
Modifiye atmosfer ile paketleme yöntemi kullanılır. Modifiye atmosfer olarak karbondioksit seçilmiştir. Karbondioksit ekmeğin tadını, aromasını ve görünüşünü değiştirmeden raf ömrünü artırmaktadır. Modifiye atmosfer koşulları altında iki metod uygulanmaktadır:
- Doldurup kapama: Paket kapama işlemi öncesinde sürekli gaz akımı hava ile yer değiştirir.
- Vakum paketleme:Vakumla paket içindeki hava dışarı alınır ve istenen gaz karışımı eklenir.
Hububatların Ambalajlanması
Dünyadaki gıda ürünlerinin büyük bir kısmı pirinç, buğday, mısır, yulaf gibi tahıl ürünlerinden oluşmaktadır. Su aktivitesi değerleri düşük olduğundan nişasta ve protein içerikleri kararlıdır. Birçok tahıl ürünü acılaşmaya sebep olabilecek yağ içerirler. Su ve havanın varlığı tahılları biyokimyasal bozulmalara daha yatkın hale getirir. Özellikle yığın halindeki tahıllar böceklerin ve kemirgenlerin tehdidi altındadırlar. İşlenmiş tahıl ürünleri un gibi, biraz daha fazla nem içeriğine sahip olduklarından özel bir paketlemeye gerek duymazlar. Un için genelde dokuma kumaş torbalar, kraft kağıt torbalar, polietilen torbalar kullanılır.
Tahıl ürünleri daha çok yenebilir ürünlere dönüştürülür. Tahıl ürünleri çok düşük nem içeriklerine sahip olduklarından nem absorpsiyonuna yatkındırlar. Yüksek sıcaklıklarda yağ, sıvı yağ fazından ayrılabilir. Kahvaltılık tahıllar bu yüzden su buharı ve yağ geçirgenliği az olan malzemelerle ambalajlanmalıdır. Ambalajlama genel olarak hassas flavorları alıkoymalıdır. Poleofin torbalar kullanılır. Şekerlendirilmiş tahıllar sıkça su buharı geçişini geciktirmek için alüminyum folyo tabakası ile paketlenirler.
Taze Meyve Ve Sebzelerin AmbalajlanmasıModifiye Atmosfer ile Paketleme: Taze meyve ve sebze etrafındaki havanın kompozisyonunun değişimi solunumu da değiştirir. Oksijen seviyesi yeterli olduğunda aerobik solunum yer alır, fakat oksijen miktarı çok çok az olduğunda solunum hızı da düşer ve üründeki biyokimyasal olaylar da yavaşlar. Böylece gıdanın solunumla beraber hızlıca olgunlaşıp bozulmaya başlaması önlenir. Bu yöntemde plastik filmler kullanılır. Genellikle kullanılan film çeşitleri polivinil klorür, polietilen, propilen ve polistrendir.
Vakum Paketleme: Temizlenip, dilimlenen meyve ve sebzeler poleofin torbalar veya filmler ile paketlenirler. Paketleme öncesi ortamdaki hava vakumla alınır.
İnce Kağıt: Taze meyve ve sebze paketlemede kullanılan açık yapılı kağıttır.
Mumlu Kağıt: Suya ve su buharına karşı orta düzeyde bir direnç sağlar.
Kağıt ve Ağ Torbalar: Ağ torbalar daha yaygın kullanılır. Işık geçmesini ve kontaminasyonun önlenmesini az miktarda sağlar. Özellikle soğanlar için kullanışlıdır.
Katı Plastik Kaplar: Genellikle kiraz, çilek gibi küçük, yumuşak meyveler ve mantar için kullanılır.
Tahta Sandık: Sert meyve ve sebzeler için yaygın olarak kullanılırlar.
Tahta Sepet: Tahta kaplamalı sepetler taze meyve ve sebze taşımak için kullanılmaktadır.
Gıda Ambalaj Atıkları Ve Geri DönüşümGıda Ambalaj AtıklarıAmbalaj teknolojilerindeki yenilikler, katı atık planlamaları için yeni parametreler ortaya koymaktadır. Plastik kullanımının ve donmuş gıda kullanımının artması evlerdeki gıda atıklarını azaltmaktadır.
Gıdalarda kullanılan başlıca ambalajlar şunlardır:
a)Satış Ambalajı (Birincil Ambalaj)
Herhangi bir ürünü tüketiciye veya nihai kullanıcıya ulaştırmak amacıyla satış noktasında sunulan, bir satış birimi olarak tanımlanan ve ürünle birlikte satın alınan ambalajdır.
b)Dış Ambalaj (İkincil Ambalaj)
Birden fazla sayıda satış ambalajını bir arada tutacak şekilde tasarlanmış, üründen ayrıldığında ürünün herhangi bir özelliğinin değişmesine neden olmayan ambalajdır.
c)Nakliye Ambalajı ( Üçüncül Ambalaj)
Satış ve ya dış ambalajın, taşıma ve depolama işlemleri sırasında zarar görmesini önlemek; ürünün üreticiden satıcıya nakliyesi sırasında taşımayı kolaylaştırmak ve depolama işlemlerini sağlamak amacıyla kullanılan ambalajdır.
Bu ambalajlar, daha önce gördüğümüz gibi plastik,kağıt, cam,metal gibi katı maddelerden yapılmaktadır. Kullanılan ambalajların atıkları da ?Katı Atık? sınıfına girer ve öyle işleme tabi tutulur.
Katı Atık Yönetimi
Katı atık yönetimi, atığından oluşumundan atılmasına kadar olan sürecin her aşamasını içerir. Bu aşamalar şöyle işlemektedir:
Katı Atık Oluşumu
Ambalajların artık kullanılmadıkları zaman atılması veya toplanmak için bir araya getirilmesidir.
Atık Biriktirilmesi, Ayrılması, Saklanması
Evlerde veya işyerlerinde, atıkların sınıflandırılması, ayrı çöplere konması ve toplanacak yerlere taşınmasıdır.
Katı Atıkların Toplanması
Biriktirilen atıkların daha büyük konteynerlere alınmasını ve boşaltılacağı yere kadar taşınmasıdır.
Atıkların Ayrılması, İşlenmesi, Şekil Değiştirmesi
Bu işlemler atık kaynağından uzakta uygulanır. Genellikle geri dönüşüm merkezleri, transfer istasyonları, yanma istasyonları ve atım (disposal) sitelerinde gerçekleşir.
Katı atık görülen işlemler şunlardır:
- Yığın Atıkların Ayrılması
- Boyutlarına göre ayrılması (öne makineyle sonra elle)
- Boyut küçültülmesi
- Mıktanısla metal maddelerin alınması
- Sıkıştırma ile hacim küçültülmesi
- Atıkların yakılması
Transfer Edilmesi, Taşınması
İşlem görmüş atıkların, atım (disposal) için taşınmasıdır.
İşlem Görmesi, Son Haline Gelmesi
Hangi halde olursa olsun; ister evlerden direk toplanan çöpler, ister geri dönüşüme girmeyen malzemeler, ister yakılmış katı atıklar olsun, hepsinin sonu katı atık atım (disposal) merkezleridir.
Buralar, mühendisler tarafından sadece katı atıklar için hazırlanmış alanlardır. Toprağa ve topluma herhangi bir zarar vermeyecek şekilde, örneğin fare ve böceklerin üreyemeyeceği, yer altı suların karışılmayacak biçimde tasarlanmışlardır.
Ambalaj Materyallerinin Geri DönüşümüAmbalaj materyallerinin geri dönüşümü denildiği zaman atık kağıtlardan yeni kağıt yağımı, kırık camlardan yeni cam şişelerin üretimi, metallerin ve plastiklerin bazı proseslerden geçirilerek yeniden kazanılması akla gelmektedir.
Belediyeler ve özel toplama şirketleri tarafından atık ambalaj materyalleri toplanır ve işleneceği yerlere gönderilir. En büyük atık ambalaj kaynakları süpermarketler, restoranlar ve ofis binalarıdır.
Ekonomik faktörler ve çevresel düzenlemeler geri dönüşüm proseslerinin yaygınlaşmasına neden olmuştur. Ayrıca ürünün hammaddesinden elde edilmesi geri dönüşüm prosesiyle kazanılmasından daha masraflıdır. Örneğin; alüminyumdan yapılmış bir malzemenin geri dönüşümü, alüminyum oksit veya hidroksitten alüminyum elde etmenin %5 ?i kadar, Çelik ve cam malzemeleri geri kazanmak için uygulanan proses bu malzemeleri maden ve silikadan elde etmenin %50 ?si kadar, Plastik malzemelerin geri dönüşümü hammaddesinden elde etmek için gerekenin % 10-15 ?i kadar bir maliyete sahiptir. Tüm bu ekonomik ve çevresel faktörler materyallerin geri kazanımının önemini arttırmaktadır.
Karışık Halde Bulunan Atık İçerisindeki Farklı Materyallerin Ayrılması:
İçerisinde kağıtların, cam malzemelerin, metal kutuların ve plastiklerin bulunduğu çöpler bir yere boşaltılır. Burada kağıttan yapılmış materyaller elle ayırma yöntemi ile metal ve plastiklerden ayrılır. Daha sonra metal ve plastikler taşıyıcı kayışa doğru sürüklenirler be burada magnetik ayırma ve akım içerisinde döndürme prosesleri ile ayrılırlar. Magnetik ayırıcılar çelik ve alüminyumu plastik ve camlardan ayırır. En son olarak da yoğunluk farkı ve elle ayırma yöntemi ile cam malzemeler plastiklerden ayrılır (Tablo 1).
Bu karışık halde bulunan malzemeler ayrıldıktan sonra işlenip tekrar kullanımlarının sağlanacağı yerlere gönderilir ve belirli proseslerde geçtikten sonra tekrar kullanılırlar. Ancak son zamanlarda kağıt ve cam ambalaj materyallerinin kolaylık geri kazanılması için özel toplama kutuları sokaklara yerleştirilmiş ve kağıt atıkların kağıtlar için ayrılan kutuya, cam atıkların da camlar için ayrılan kutulara atılması sağlanmıştır. Böylece bu malzemeler diğerlerinden ayrılmak zorunda kalmadan kolaylıkla ayırt edilebilmiştir. Bu yöntem daha ekonomik olmuştur.
Çeşitli Ambalaj Materyallerinin Geri Kazanımı:
Metaller:
a) Çelik:Kalayla kaplanmış ve kaplanmamış çelikler olarak gruplandırılır. Bunlar magnetik ve magnetik olmayan fraksiyonla ayrılırlar. Magnetik fraksiyonda çelik, büyük elektromgnetik dalgalarla çöpten ayrılır. Magnetik olmayan fraksiyonda, hava ve su kullanılarak düşük yoğunluklu ametal forma veya yüksek yoğunluklu fraksiyon olan çinko, alüminyum ve bakıra dönüştürülürler.
Kalaylanmış kutular geri dönüşüm prosesinden geçerken mutlaka kalay kısmı ayrılmalıdır. Çünkü %0.01 kadar kalay bile kalsa çelikte lekeler oluşacaktır ve işlemede zorluk çıkacaktır. Kalayı da sıcak kostik çözeltisi ve oksidantlarla muamele ederek çelik malzemeden ayırırız.
b) Alüminyum: Diğer atıkların da bulunduğu çöplerden alüminyum malzemeleri ayırırken ?eddy-current? denilen akımla döndürme prosesi uygulanır. Eddy-current ayırıcı elektromagnetik bir alan oluşturur ve çöpler bu alandan geçerken alüminyum ve demir içermeyen metal malzemeler burada bir hareket kazanırlar ve böylece de dışarı atılarak ayrılmış olurlar. Daha sonra da tekrar kullanımını sağlamak için işlenecekleri yerlere gönderilirler.
Camlar:Camlar genellikle elle ayırma yöntemi ile plastik ve kağıtlardan ayrılırlar. Elle ayırma yöntemi ile camlar renklerine göre de ayrılır. Kırılmamış olarak ayrılan veya depozitolu şişeler sağlam oldukları için ait oldukları firmalara geri gönderilirler ve buralarda şişeler yıkanıp, kurutulduktan sonra tekrar kullanılırlar. Kırık cam parçaları ise yol yapımında, binaların yapımında kullanılan tuğlalarda, sentetik tahta ürünlerin yapımında ve peteğimsi yapıya sahip olan malzemelerin izolasyonunda ?camdan-yün? denilen şekli ile kullanılır.
Kağıtlar:Buruşturulmuş, bükülmüş kutuların ve diğer kağıt ambalaj materyallerinin geri dönüşümünde proses basamakları şunlardır;
Hamur haline getirme (pulping)
Yüksek yoğunluklu çözelti ile temizleme
Kabaca ve ayrıntılı biçimde inceleme
Santrifüjlü temizleme
Liflerine ayırma
Rafinasyon
Pulping işlemi ile materyaller suda yayılmış halde bulunan liflerine ayrılıyor. Yüksek
yoğunluklu temizleme ile çivi, tırnak gibi büyük ve kalın parçalar ayrılıyor. Santrifüj temizleme ile yapışkan maddeler ayrılırken, liflerine ayırma işlemi ile kısa ve zayıf lifli kısımlar uzun ve güçlü liflerden ayrılıyor. Rafinasyon ile de istenilen yoğunluk, uzama, yüzey düzgünlüğü gibi özellikler elde ediliyor. Ayrıca kostikle yıkama ile eski, buruşturulmuş kağıt materyallerin lif özellikleri düzeltiliyor.
Plastikler:Plastik materyallerin geri dönüşümü için üç yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan birincisi parçalanmış halde bulunan plastiklerin yeniden işlenmesidir ki bu şekilde elde edilmiş olan bir ambalaj materyali halen tüketicinin kullanımına sunulmamıştır. İkinci yöntem ise Plastik malzemenin fiziksel olarak temizlenmesi ile geri kullanımıdır. Üçüncü yöntemde de polimerlerin kimyasal yapıları değiştirilmektedir. Bu yöntemde genellikle monomerlere doğru bir depolimerizesyon olmaktadır ve bu monomerlerden yeni polimerler üretilmektedir. Bu yöntemle elde edilen plastik malzemelere örnek; pet şişelerdir.
Türkiyedeki Kanuni Düzenlemeler Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları Kontrolü YönetmeliğiAmbalaj ve ambalaj atıklarının kontrolü yönetmeliği, 2872 sayılı Çevre Kanunu?nun 1, 3, 8, 11 ve 12 nci maddeleri ile 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun?un 1, 2 ve 9 uncu maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.Yönetmeliğin Amacı
a) Çevresel açıdan belirli kriter, temel koşul ve özelliklere sahip ambalajların üretilmesini,
b) Ambalaj atıklarının çevreye zarar verecek şekilde doğrudan ve dolaylı bir şekilde ortama verilmesinin önlenmesini,
c) Öncelikle ambalaj atıklarının oluşumunun önlenmesi, önlenemeyen ambalaj atıklarının tekrar kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım yolu ile bertaraf edilecek miktarının azaltılmasını,
d) Ambalaj atıklarının yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların oluşturulması ve buna yönelik prensip, politika ve programlar ile hukuki, idari ve teknik esasların belirlenmesini,sağlamaktır.
Bu Yönetmelik, kullanılan malzemeye (plastik, metal, cam, kağıt-karton, kompozit ve benzeri) ve kaynağına (evsel, ticari, işyeri) bakılmaksızın ülke içinde piyasaya sürülen bütün ambalajları ve ambalaj atıklarını kapsamaktadır.
Yönetmeliğe Göre Görev ve Yetkiler
a. Bakanlığın görev ve yetkileri
Bakanlık;
a) Ambalaj atıklarının toplanması, tekrar kullanımı, geri dönüşümü, geri kazanımı ve bertarafına ilişkin program ve politikaları saptamak, bu Yönetmeliğin uygulanmasına yönelik işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, idari tedbirler almak, gerekirse tebliğler yayımlamak ve gerekli denetimleri yapmakla,
b) Ambalaj atıklarının genel ve malzeme bazında geri dönüşüm ve/veya geri kazanım hedeflerini belirlemekle,
c) Bu Yönetmelik ile yükümlülük verilen ekonomik işletmeler adına toplama, tekrar kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım çalışmalarını yapacak olan kurum ve kuruluşların yetkilendirme esaslarını belirlemek, bu amaçla yapılacak başvuruları değerlendirmek ve uygun bulunması durumunda yetki vermek, yetki verilen kuruluşları denetlemek, ilgili yönetmeliklere ve yetkilendirme esaslarına aykırılık halinde gerekli yaptırımın uygulanmasını sağlamak ve gerekirse yetkiyi iptal etmekle,
d) Geri kazanım tesislerine ön lisans, geçici çalışma izni ve lisans vermek, lisansı yenilemek, faaliyetlerini denetlemek, ilgili yönetmeliklere aykırılık halinde gerekli yaptırımın uygulanmasını sağlamak ve gerekirse, geçici çalışma iznini ve lisansı iptal etmekle,
e) Piyasaya sürülen ambalajların üzerine yazılmak üzere kod numarası vermekle,
f) Gerektiğinde Ambalaj Komisyonunu toplamak, Komisyona başkanlık yapmak ve sekreterya işlerini yürütmekle,
g) Bu Yönetmelik kapsamındaki işletmelerin Bakanlığa sunmakla yükümlü olduğu belgeleri incelemekle,
h) Geri kazanılmış ürünlerin kullanımını özendirmekle,
yükümlüdür.
b. Mülki amirlerin görev ve yetkileriMahallin en büyük mülki amiri; a) Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması için belediyeler, ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamakla,
b) Belediye sınırları dışında oluşan ambalaj atıkları yönetim planını onaylamakla,
c) İl sınırları içinde faaliyette bulunan ekonomik işletmeler ile geri kazanım tesislerini tespit ederek Bakanlığa bildirmekle,
d) Geçici çalışma izni veya lisans verilen geri kazanım tesislerinin faaliyetlerini izlemek ve denetlemek, ilgili yönetmeliklere aykırılık halinde gerekli yaptırımın uygulanmasını sağlamakla,
e) Kurulacak geri kazanım tesisleri ile ilgili başvuruları Bakanlığa göndermekle,
f) Ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlarla birlikte geri kazanılmış ürünlerin kullanımını özendirmekle,yükümlüdür.c. Belediyelerin görev ve yetkileri
Belediyeler;
a) Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması için ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar ile birlikte, ambalaj atıkları yönetim planını hazırlamak ve/veya hazırlatmak ve bu amaçla oluşturulacak planları onaylamakla,
b) Ambalaj atıklarını ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar ile birlikte kaynağında ayrı toplamak veya toplatmakla,
c) Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından yapılacak çalışmaları desteklemekle,
d) Kaynağında ayrı toplanan ambalaj atıklarının ayrılmasını sağlayacak tesisleri kurmak, kurulmasını sağlamak veya bu amaçla kurulmuş tesislerden yararlanmakla,
e) Ambalaj atıklarının evsel atık toplama araçlarına alınmamasına yönelik tedbirleri almak, ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda yaptırım uygulamak ve/veya uygulanmasını sağlamakla,
f) Ambalaj atıklarını düzenli depolama sahalarına kabul etmemek ve bununla ilgili önlemleri almakla,
g) Ayrı toplama çalışmaları ile ilgili bilgileri her yıl Şubat ayı sonuna kadar Bakanlığa göndermekle,
h) Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapmak ve bu çalışmalara katkıda bulunmakla,
yükümlüdürler.
d. Ambalaj üreticilerinin yükümlülükleri
Ambalaj üreticileri;
a) Ambalajın tasarım aşamasından başlayarak, kullanım ve kullanım sonrasında en az atık üretecek ve çevreye en az zarar verecek şekilde ambalaj üretmekle,
b) Ambalaj malzemesini tekrar kullanıma, geri dönüşüme ve/veya geri kazanıma uygun olacak şekilde tasarlamak, üretmek ve piyasaya sunmakla,
c) Ambalajın üretimi sırasında, verilen sınır değerler ile verilen temel koşulları sağlamakla,
d) Ambalajların üzerinde geri kazanılabilir ambalaj sembolü ile ambalajın cinsine göre verilen numara ve kısaltmayı bulundurmakla,
e) Ürettikleri ambalajları piyasaya sürenler adına, bu Yönetmelikteki hedefler doğrultusunda toplamak, geri dönüştürmek ve geri kazanmak; buna yönelik tedbirleri almak, toplama ve geri kazanım sistemini kurmak veya kurdurmak, bu amaçla yapılacak harcamaları karşılamak ve bu işlemleri belgelemekle,
f) Bir önceki yıl piyasaya sürdüğü ambalajlar hakkında Ambalaj Üreticisi Müracaat Formu?nu doldurarak her yıl Şubat ayı sonuna kadar Bakanlığa göndermekle,
g) Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapmak ve bu çalışmalara katkıda bulunmakla,
yükümlüdürler.
e. Piyasaya sürenlerin yükümlülükleri
Piyasaya sürenler;
a) Ürünlerinin ambalajlanması sırasında, ürünün kullanımı sonrası en az atık üretecek ve geri dönüşümü ve geri kazanımı en kolay ve en ekonomik olacak ambalajları kullanmakla,
b) Ürünlerin ambalajlanması sırasında tekrar kullanıma uygun ambalajları tercih etmekle,
c) Piyasaya sürdükleri ürünlerin ambalaj atıklarını, hedefler doğrultusunda geri toplamak, tekrar kullanmak, geri dönüştürmek ve geri kazanmak; buna yönelik tedbirleri almak, toplama ve geri kazanım sistemini kurmak veya kurdurmak, bu işlemleri belgelemek ve bu faaliyetleri içeren ambalaj atıkları yönetim planını Bakanlığa sunmakla,
d) Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda belediyeler ile işbirliği yapmak ve koordinasyonlu çalışmakla,
e) Ambalaj atıklarının toplanması, geri dönüştürülmesi, geri kazanılması ve bertarafı ile ilgili harcamaları karşılamakla,
f) Piyasaya sürülen ambalajların etiketlerinin üzerinde, geri kazanılabilir ambalaj sembolü ile Bakanlıkça verilen kod numarasını veya dahil oldukları yetkilendirilmiş kuruluşa ait sembolü bulundurmakla,
g) Bakanlığın belirlediği hedeflere ulaşmak amacıyla, geçici çalışma izni veya lisans almış geri kazanım tesisleri ile çalışmakla,
h) Bir önceki yıl piyasaya sürdüğü ürünler hakkında Piyasaya Süren Müracaat Formu?nu doldurarak her yıl Şubat ayı sonuna kadar Bakanlığa göndermekle,
ı) Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapmak ve bu çalışmalara katkıda bulunmakla,
yükümlüdürler.
f. Satış noktalarının yükümlülükleri
Satış noktaları;
a) Ambalaj atıklarının geri kazanılmasını sağlamak için atıkların son tüketiciden ayrı toplanmasını ve türlerine göre tasnifini sağlamak üzere toplama noktaları oluşturmakla,
b) Ambalaj atıklarının toplanması ve toplanan malzemelerin geri kazanımını sağlamak üzere ilgili belediyeler, yetkilendirilmiş kuruluşlar, geçici çalışma izni veya lisans almış geri kazanım tesisleri ile çalışmakla,
c) Üzerinde geri kazanılabilir ambalaj sembolü ile Bakanlığın verdiği kod numarası veya dahil oldukları yetkilendirilmiş kuruluşa ait sembolü taşımayan ambalajlı ürünleri satmamakla,
d) Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapmak ve bu çalışmalara katkıda bulunmakla,
yükümlüdürler.
Ambalaj Atıklarının Geri Dönüşümü ve Geri Kazanımıyla İlgili Düzenlemelera. Geri dönüşüm ve geri kazanım sorumluluğu
Üreticiler ve üretici tarafından yetkilendirilen temsilciler veya ithalatçılar, bu Yönetmelikte tanımlanan satış, dış ve nakliye ambalajlarını, belirtilen hedefler doğrultusunda geri toplamak, geri kazanmak ve bu işlemleri Bakanlığa belgelemekle yükümlüdürler.
b. Geri kazanım hedefleri
Bu Yönetmeliğin uygulamaya girdiği tarihten itibaren on yıl içinde, sorumlu ekonomik işletmeler ambalaj atıklarının ağırlık itibari ile en az % 60?ını geri kazanmakla yükümlüdürler.
Bu genel hedef ve aynı zaman süresi içinde ambalaj atıklarının ağırlık olarak, yıllar itibari ile geri kazanım oranları aşağıda belirtilmektedir.
| Geri Kazanım Oranları (%) | ||||||||||
| Ambalajın Cinsi | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 |
| Cam | 32 | 35 | 37 | 40 | 43 | 45 | 48 | 52 | 56 | 60 |
| Plastik | 32 | 35 | 37 | 40 | 43 | 45 | 48 | 52 | 56 | 60 |
| Metal | 30 | 33 | 35 | 38 | 42 | 45 | 48 | 52 | 56 | 60 |
| Kağıt/Karton | 20 | 30 | 35 | 38 | 42 | 45 | 48 | 52 | 56 | 60 |
| Kompozit* | ||||||||||
(*) Kompozit ambalajların geri kazanımında; birim ambalajın bileşiminde bulunan ve ağırlıkça en fazla miktarı oluşturan malzemenin cinsine ait oran esas alınır.
c. Yetki verilecek kuruluşlarda aranacak özellikler
Yetki verilecek kuruluşlarda aranacak kurumsal, teknik ve mali özellikler ile buna ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.
d. Yetki verilen kuruluşların denetimi ve yetki iptali
Bakanlık, yetki verdiği kuruluşların çalışmalarını denetler; toplama, geri dönüşüm ve geri kazanım hedefleri ile miktarlarını izler. Yetki verilen kuruluşun yükümlülüklerini yerine getirmediği anlaşılırsa, Bakanlık en fazla altı aylık bir süre vererek yükümlülüklerini yerine getirmesini ihtar eder. Verilen süre sonunda yetki alabilme koşulları yeniden kazanılmamış veya yükümlülükler yerine getirilmemiş ise, Bakanlık verdiği izin ve yetkiyi iptal eder.
e. Ambalajların piyasaya sürenler tarafından işaretlenmesi
Ambalajların kullanım sonucu oluşan atıklarının, bu Yönetmelikte belirtilen esaslara uygun olarak toplama ve geri kazanım sistemine dahil olduğunun belirtilmesi ve tüketicinin bilgilendirilmesi amacıyla, ürünlerin etiketlerinin piyasaya sürenler tarafından işaretlenmesi zorunludur.
f. Belgeleme zorunluluğu
Piyasaya sürenler, bu müracaat formunda bir önceki yıl üretilen, dolumu veya paketlemesi yapılan veya dolu olarak ithal edilen ürünler ile bunların ambalajlarının cins, üretim ve satış miktarlarını bildirmek, ambalaj atıklarının toplanması, taşınması, tekrar kullanılması, geri dönüşümü, geri kazanımı veya bertaraf edilmesi ile ilgili bilgi, belge, plan ve projeleri içeren ambalaj atıkları yönetim planını Bakanlığa beyan ve ibraz etmekle yükümlüdürler.
g. Bildirim zorunluluğu
Ekonomik işletmeler toplama, tekrar kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım ile ilgili olarak yaptıkları çalışmaları kapsayan bilgi ve belgeleri her yıl Şubat ayı sonu itibariyle Bakanlığa göndermekle yükümlüdürler. Bu amaçla istenecek belgeler Bakanlık tarafından belirlenir.
Ekonomik işletmeler adına toplama, geri dönüşüm ve geri kazanım yükümlülüğünü üstlenen yetkilendirilmiş kuruluşların belgelendirmeleri ise yetki verme esas ve kriterleri çerçevesinde belirlenir.
h. Belgeleme ve bildirimlerin doğruluğu
Bakanlık, yapılan belgeleme ve bildirimleri inceler ve çalışmaları denetler. Bu belgelerin ve bildirimin doğru olmadığının tespit edilmesi halinde işletmeler hakkında 2872 sayılı Kanun ve bu Yönetmelik hükümleri doğrultusunda cezai işlem uygulanır. Ayrıca Bakanlık, ekonomik işletmelerce yapılan belgeleme ve bildirimler ile ilgili beyanları yeminli mali müşavirlere kontrol ettirebilir. Bunun için yapılacak harcamalar, ilgili ekonomik işletmeler tarafından karşılanır.
Ambalaj Atıklarının Kaynağında Ayrı Toplanmasıa. Ambalaj atıklarının kaynağında ayrılması
Ambalaj atıkları, çevreye zarar vermeden bertaraflarının sağlanması, çevre kirliliğinin azaltılması, katı atık depo sahalarından azami istifade edilmesi ve ekonomiye katkıda bulunulması amacıyla oluştukları yerlerde diğer atıklardan ayrı olarak biriktirilir ve toplanır.
b. Tüketicilerin ayrı biriktirme zorunluluğu
Tüketiciler, kullanılan malzemeye (plastik, metal, cam, kağıt-karton, kompozit, ahşap) ve oluştuğu kaynağa (ticari, evsel, endüstriyel) bakılmaksızın, tüketim sonucu oluşan ambalaj atıklarını diğer atıklardan ayrı olarak biriktirmek ve belediyenin ya da yetkili kuruluşların istediği şekilde toplama sistemine verilmek üzere hazır etmekle yükümlüdürler.
c. Ambalaj atıklarının ayrı toplanma zorunluluğu
Belediyeler, tüketim sonucu oluşan ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanmasını sağlamak veya sağlatmak üzere Belediye Meclis Kararı alırlar.
Belediyeler, ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda, yetkilendirilmiş kuruluşlar ile işbirliği yaparlar. Bu işbirliğinin hukuki, teknik ve mali yönleri belediyeler ile ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar arasında yapılacak sözleşmeler ile belirlenir.
Ekonomik işletmeler veya yetkilendirilmiş kuruluşlar, bu sözleşmeler çerçevesinde belediyeler tarafından ayrı toplanan veya toplanması sağlanan ambalaj atıklarını geri almakla veya aldırmakla yükümlüdürler.
d. Ambalaj atıklarının satış noktalarında ayrı biriktirilmesi
Satış noktaları ambalaj atıklarının geri kazanılmasını sağlamak için atıkların ayrı toplanmasını ve türlerine göre tasnifini sağlamak üzere toplama noktaları oluşturmakla, toplanan malzemelerin geri kazanımını sağlamak üzere ilgili belediyeler, geçici çalışma izni veya lisans almış geri kazanım tesisleri veya yetki verilen kuruluşlar ile çalışmak veya anlaşmalar yapmak, bu konuda kamuoyunu bilinçlendirmek ve eğitim çalışmalarına katkıda bulunmakla yükümlüdürler.e. Dış ambalajların ayrı toplanması
Ürünleri dış ambalajlar içinde satın alan tüketiciler, kullanım sonrası oluşan dış ambalaj atıklarını, diğer ambalaj atıkları ile birlikte kaynağında ayrı toplama sistemine verilmek üzere hazır etmek zorundadır.
f. Ayrı toplama sistemleri
Ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanmasına yönelik her türlü ekipman mavi renkli olacak; sadece cam ambalaj atıklarının ayrı toplanması için kullanılan kumbaraların rengi yeşil ve/veya beyaz olacaktır. Başta ambalaj atıkları ayrı toplama poşetleri ve kumbaralar olmak üzere bu ekipmanların üstünde ayrı toplanacak ambalaj atıkları ile atılmayacak atık türleri şekil ve yazı ile açık olarak belirtilecektir. Ambalaj atıklarının toplanması ve taşınmasında kullanılacak araçların üzerinde ambalaj atığı toplama aracı ifadesi bulunacak, ayrı toplanacak ambalaj atıkları ile atılmayacak atık türleri yazı ile belirtilecek ve şekil ile gösterilecektir. Bu yazı ve şekiller kolayca okunabilecek ve anlaşılabilecek boyutlarda olacaktır.
g. Nakliye ambalajlarının ayrı toplanması
Piyasaya sürenler, nakliye ambalajlarını kullanımdan sonra geri almak ve yeni bir kullanıma veya malzemenin yeniden değerlendirilmesine imkan vermek üzere, ayrı olarak toplamak zorundadır.
h. Endüstriyel ambalajların ayrı toplanması
Her türlü malzemeden yapılmış endüstriyel ambalajlar üreticileri veya piyasaya sürenler tarafından evsel ve ticari kaynaklı ambalajların toplama sisteminin dışında toplanır, tekrar kullanılır veya geri kazanılması sağlanır.
i. Toplanan ambalaj atıklarının geri kazanılması
Doğal kaynakların korunması, sürdürülebilir üretim, depolanacak atık miktarının azaltılması ve ekonomik değer yaratılması amacıyla ambalaj atıklarının geri kazanılması ve yeniden üretim sürecine sokulması zorunludur.
j. Tüketicileri bilgilendirme
Bu Yönetmelik ile sorumluluk verilen ekonomik işletmeler ve yetkilendirilmiş kuruluşlar, tüketicileri, ambalaj atıklarının iade, toplanma ve geri kazanım sistemleri; bu atıkların kaynağında ayrı toplanması, yeniden kullanımı, geri kazanımı ve geri dönüşümü konularındaki rolleri ile piyasada mevcut ambalaj malzemeleri üzerindeki işaretlemelerin anlamları başta olmak üzere; ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması konusunda bilgilendirmekle yükümlüdürler.
k. Eğitim
Bakanlık, mahallin mülki amiri, belediyeler ile ekonomik işletmeler ve yetkilendirilmiş kuruluşlar, ambalaj atıklarının kaynağında ayrı toplanması, yeniden kullanılması, geri dönüştürülmesi ve geri kazanılması ile buna yönelik olarak uygulanan sistemler hakkında tüketicileri ve kamuoyunu bilgilendirmek ve duyarlılığı geliştirmek üzere eğitim çalışmaları yürütmek, koordine etmek veya bu amaçla yapılan çalışmalara katılmak ve katkıda bulunmak zorundadırlar.
Ambalaj Atıkları Geri Kazanım Tesislerine Ön Lisans ve Lisans Verilmesi
a. Ön lisans verilmesi
Ambalaj atıklarının toplanması-ayrılması ve geri dönüştürülmesi amacıyla faaliyet göstermek ve tesis kurmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, kuracakları tesisle ilgili her türlü plan, proje, rapor, teknik veri, açıklamalar ve diğer dokümanlarla birlikte Bakanlığa başvururlar.
Bu çerçevede Bakanlık proje ile diğer bilgi ve belgeleri inceler, uygun görmesi halinde projeye ön lisans verir.Ön lisans verilen işletme için, en geç bir yıl içerisinde lisans müracaatında bulunulur.
b. Geçici çalışma izni ve lisans verilmesi
Ön lisans verilen tesisin projesine uygun olarak yapıldığının Bakanlıkça yerinde tespit edilmesini müteakiben tesisin işletme esnasında bu Yönetmelik esaslarına uygun olarak çalıştığını belgelemek amacıyla bir yılı geçmemek üzere Bakanlıkça belirlenecek bir süre için tesise geçici çalışma izni verilir. Tesis bu izin süresince Bakanlığın denetimi altında faaliyet gösterir. Verilen süre gerektiğinde Bakanlıkça uzatılabilir, ancak verilen geçici çalışma izni sürelerinin toplamı bir yılı geçemez.
Geçici çalışma izni verilen tesisin bu süre içinde gerekli işletme şartlarını sağlayabildiğine karar verilmesi, gerekli çevresel tedbirlerin ve idari izinlerin alındığının tespit edilmesi ve işletme planının değerlendirilip uygun bulunması halinde tesise Bakanlıkça lisans verilir. Bu lisans üç yıl süreyle geçerlidir, gerekli durumlarda şartlı verilebilir. Lisans süresinin bitiminde, tesis şartları taşımaya devam ediyorsa lisans yenilenmek üzere Bakanlığa başvurulur.c. Lisansın iptali Bakanlıkça veya ilgili valilikçe yapılan denetimlerde tesisin lisansa uygun olarak çalıştırılmadığı, mevzuatta istenen şartların yerine getirilmediği, ilgili verilerin düzenli olarak kaydedilmediğinin ve gönderilmediğinin tespit edilmesi halinde işletmeciye, tespit edilen aksaklıkların düzeltilmesi için aksaklığın önemine ve kaynağına göre bir ay ile bir yıl arasında süre verilir. Bu süre sonunda yapılan kontrollerde aksaklığın devam ettiği tespit edilirse, tespit edilen aksaklığın türüne göre 2872 sayılı Çevre Kanunu?nu doğrultusunda işlem yapılır. Faaliyeti geçici olarak durdurulan tesisin bu süre sonunda yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde lisansı iptal edilir. d. Yürürlük
Bu Yönetmelik (25538) 30 Temmuz 2004 Tarihli Resmi Gazetede yayınlanmıştır ve 1/1/2005 tarihinde yürürlüğe girecektir.
Konuyla ilgili Türk Standartlarıa. TS EN 13430 Ambalajlama-Malzeme Geri Dönüşümü İle Geri Kazanılabilen
Ambalajlar İçin Şartlar
Bu standart, hem ambalajlama hem de geri kazanım teknolojilerinin devamlı gelişmesine açık olduğunda, malzemenin geri dönüşümü halinde geri kazanılabilir olarak sınıflandırılabilecek ambalaj için şartları kapsar ve bu koşullara uygunluğun değerlendirilmesi işlemlerini açıklar.
b. TS EN 13427 Ambalajlama-Ambalaj ve Ambalaj Atığı Alanında Standartların
Kullanımı İçin Şartlar
Bu standart, ambalaj veya ambalajlı ürünün piyasada yer almasından sorumlu kişi veya kuruluş tarafından beş adet (zorunlu) ambalaj standardı ve bir adet (zorunlu) CEN raporunun uygulanmasını bir araya getiren bir işlemi ve birden fazla kuralı kapsar.
TS EN 13430 VE TS EN 13427?de atıf yapılan standartlar:
| EN, ISO, IEC vb No | Adı (İngilizce) | TS No | Adı (Türkçe) |
| EN 13193 | Packaging-Packaging and the environment-Teminology | TS EN 13193 | Ambalajlama-Ambalajlama ve Çevre-Terimler ve Tarifler |
| EN 13428
|
Packaging-Requirements specific to manufacturing and composition-prevention by source reduction | TS EN 13428
|
Ambalajlama-Üretim ve bileşim için özel şartlar-Kaynak azaltmasıyla önleme |
| Pr EN 13429 (EN 13429) |
Packaging-Reuse | TS EN 13429 | Ambalajlama-Tekrar kullanılabilen ambalajlar |
| EN 13430
|
Packaging-Requirements for packaging recoverable by material recycling | TS EN 13430
|
Ambalajlama-Malzeme geri dönüşümü ile geri kazanılabilen ambalaj için şartlar |
| EN 13431
|
Packaging-Requirements for packaging recoverable in the form of energy recovery, including specification of minimum inferior calorific value | TS EN 13431
|
Ambalajlama-Düşük kalorili olanlar dahil enerji halinde geri kazanılabilen ambalaj özellikleri
|
| EN 13432
|
Packaging-Requirements for packaging recoverable in the form of composting and biyodegration-Part 1: Test scheme for the final acceptance of packaging (ready for organic recovery) | TS EN 13432
|
Ambalajlama-Biyolojik parçalanma ve kompastlama ile geri kazanılabilir ambalaj özellikleri-Bölüm1: Ambalajın nihai kabulü için deney aşamaları ve değerlendirme kriterleri |
| CR 13695-1
|
Packaging-Requirements for measuring and verifying heavy metals and other dangerous substances, present in packaging and their release into the enviroment?Part 1: Requirements for measuring and verifying the four heavy metals present in packaging |
–
|
–
|
| EN 13427
|
Packaging-Requirements for the use of Europen Standarts in the field of packaging and packaging waste | TS EN 13427
|
Ambalajlama-Ambalaj ve ambalaj atığı alanında standartların kullanımı için şartlar |
| Pr EN 13437 (EN 13437) |
Packaging and material recycling-criteria for recycling methods-Description of recycling processes and flow chart | –
|
–
|
| CR 13688
|
Packaging-Material recycling-Report on requirements for substances and materials to prevent a sustained impediment to recycling | –
|
–
|
Avrupadaki Kanuni Düzenlemeler Avrupa Topluluğu ambalaj atıkları yönetimini ilk kez 1980 yılında ortaya çıkardı. 85/339/EEC yönergesi tüketiciler için tasarlanan sıvı gıda ambalajlarını bildirdi fakat ülkelerde etkili bir uygulama getirmekte yetersizdi. Bunun sonucu olarak bir çok üye ülkede yasalar oluştu.
Avrupa birliğinin sadece bazı üyeleri, ambalaj atıklarının çevreye etkilerini azaltmak amacıyla ambalaj ve ambalaj atıkları yönetiminde sınırlamalar getirdi. Geri dönüşümle elde edilen ucuz ikincil maddelerin kullanımı, geri dönüşümü kullanmayan diğer ülkerler arasında ciddi pazarlama problemleri doğurdu.
Bu sebepten dolayı ekonomi uzmanları ve üye ülkeler, komisyona paketleme üzerine ayrıntılı bir yasanın çıkarılmasını önerdiler. Komisyon, 1992 yılında, ambalaj ve ambalaj atıkları konusunda bir yönerge teklifi sundu. Avrupa Parlementosu ve Bakanlar Konseyinde uzun süren tartışmalar sonucunda 94/62/EC yönergesi kabul edildi. Bu yönerge ambalaj ve ambalaj atıklarının çevreye olumsuz etkisini indirgemek, önlemek ve ulusal pazarda kullanımını sağlamak amacını taşıyıp atıkların önlenmesi, ambalajların yeniden kullanımı ve atıkların geri dönüşümünü içermektedir.
11 Şubat 2004 tarihinde 94/62/EC yönergesinde düzeltmeler yapılarak 2004/12/EC yönergesi oluşturulmuştur. Bu yönergeye göre 28 Kasım 2008 tarihine kadar en az geri dönüşüm oranları:
Cam için %60,
Kağıt ve mukavva için %60,
Metaller için %50,
Plastikler için %22,5,
Tahta için %15? tir.
- Yayınlanmış Standartlar ve İçerikleri
Genel EN 13427
CR 14311 – CR 13910
Önleme EN 13428
CR 13695 /1 ve 2
Tekrar Kullanım EN 13429
Madde Dönüşümü EN 13430
EN 13437 – EN 13504
CR 13688
Enerji Dönüşümü 13431
Organik Dönüşüm EN 13432
EN 13045 – EN 13048
EN 13427: Bu standart ambalaj tipine göre hangi standardın kullanılması hakkında yönlendirir.
EN 13428: Üreticiler kullanılan kaynakların azaltılması için belli alandaki kritik limitleri belirlemelidirler. Uygulayıcı kullanılan ambalaj malzemesinde çevreye karşı tehlikeli olabilecek maddeden en az düzeyde kullanıldığını gösterebilmelidir.
EN 13429: Ambalaj malzemesi asıl kullanım amacında olmalıdır. Boşaltıldıktan sonra tekrar doldurulabilir, yıkanıp temizlenebilir olmalıdır.
EN 13430: Paketlemede kullanılan malzemelerde prosedürlere uyulduğu gösterilmelidir. Geri dönüşümle elde edilebilecek madde miktarı bildirilmelidir.
Bu standartlar Fransa ve İngiltere?de uygulanmaktadır.